Thạch sùng và Thằn lằn: Hiểu đúng về TPCN hiện đại

À này, bạn đã bao giờ nghe loáng thoáng đâu đó về việc dùng Thạch Sùng Và Thằn Lằn trong các bài thuốc dân gian hay chưa? Chắc hẳn là có rồi nhỉ, bởi những câu chuyện này vẫn còn lưu truyền trong một bộ phận cộng đồng chúng ta như một nét văn hóa về y học cổ truyền. Thế nhưng, khi nói về lĩnh vực gia công thực phẩm bảo vệ sức khỏe (hay còn gọi là thực phẩm chức năng – TPCN) theo tiêu chuẩn hiện đại, liệu hai loài bò sát nhỏ bé này có chỗ đứng không? Câu trả lời, thẳng thắn mà nói, là không. Và hôm nay, với kinh nghiệm “lăn lộn” trong ngành gia công TPCN, tôi muốn cùng bạn đào sâu vào lý do tại sao, và quan trọng hơn, đâu mới là những nguyên liệu, quy trình thực sự làm nên một sản phẩm TPCN an toàn, hiệu quả, và đáng tin cậy.

Chúng ta thường thấy, khi nhắc đến các phương pháp chữa bệnh hay bồi bổ sức khỏe truyền thống, sự đa dạng là vô cùng lớn. Từ cây cỏ, khoáng vật, cho đến các loại động vật. Những kinh nghiệm này được đúc kết qua nhiều đời, dựa trên quan sát và thử nghiệm thực tế, dù đôi khi thiếu vắng bằng chứng khoa học cụ thể theo cách hiểu hiện đại. Sự phong phú này đôi khi khiến chúng ta liên tưởng đến cả những phạm vi kiến thức khác, có thể phức tạp như việc xác định [người có iq cao nhất việt nam la ai] hoặc rộng lớn như miêu tả toàn bộ quá trình của một cơn [bão mạnh nhất thế giới]. Y học cổ truyền cũng có những hệ thống lý luận riêng, nhưng nó khác biệt đáng kể với nền tảng khoa học và công nghệ áp dụng trong ngành gia công TPCN hiện đại.

Thạch sùng và thằn lằn có tác dụng gì theo dân gian?

Theo một số bài thuốc dân gian truyền miệng hoặc ghi chép cũ, thạch sùng và thằn lằn (thường là thạch sùng) được cho là có một số tác dụng như bồi bổ cơ thể, chữa hen suyễn, còi xương ở trẻ em, hoặc một số bệnh ngoài da.

Những bài thuốc này thường yêu cầu chế biến phức tạp, ví dụ như phơi khô, tán bột, hoặc ngâm rượu. Tuy nhiên, các thông tin này chủ yếu dựa trên kinh nghiệm cá nhân, quan sát đơn lẻ, và chưa được kiểm chứng một cách khoa học, bài bản trên quy mô lớn.

Tại sao thạch sùng thằn lằn không dùng trong TPCN hiện đại?

Có nhiều lý do chính đáng khiến thạch sùng và thằn lằn không được chấp nhận làm nguyên liệu trong ngành gia công TPCN hiện đại:

• Thiếu bằng chứng khoa học rõ ràng: Đây là lý do quan trọng nhất. Ngành TPCN hiện đại dựa trên nền tảng khoa học. Mỗi nguyên liệu được sử dụng phải trải qua nghiên cứu kỹ lưỡng về thành phần hóa học, cơ chế tác động, hiệu quả trên cơ thể người, và tính an toàn. Với thạch sùng và thằn lằn, các nghiên cứu khoa học đủ mạnh để xác nhận công dụng và liều lượng an toàn hầu như không có, hoặc không đáp ứng tiêu chuẩn của các cơ quan quản lý sức khỏe quốc tế và Việt Nam.
• Vấn đề kiểm soát chất lượng và tiêu chuẩn hóa: Các nguyên liệu từ động vật hoang dã (hoặc nuôi nhốt không theo quy trình kiểm soát nghiêm ngặt) rất khó để đảm bảo tính đồng nhất về thành phần. Hàm lượng các chất có hoạt tính (nếu có) có thể thay đổi tùy thuộc vào loài cụ thể, môi trường sống, chế độ ăn, mùa vụ, cách chế biến ban đầu… Việc thiếu khả năng tiêu chuẩn hóa khiến việc sản xuất TPCN hàng loạt với chất lượng ổn định là điều bất khả thi. Ngược lại, nguyên liệu dùng trong TPCN hiện đại (ví dụ: vitamin, khoáng chất, chiết xuất thảo dược chuẩn hóa) luôn có thông số kỹ thuật rõ ràng, hàm lượng hoạt chất xác định.
• Nguy cơ ô nhiễm và an toàn vệ sinh: Động vật hoang dã có thể mang theo ký sinh trùng, vi khuẩn, virus, hoặc tích lũy kim loại nặng, hóa chất độc hại từ môi trường. Quy trình thu gom và sơ chế truyền thống khó đảm bảo loại bỏ hết các tác nhân gây hại này. Trong khi đó, nhà máy gia công TPCN phải tuân thủ các tiêu chuẩn cực kỳ nghiêm ngặt về vệ sinh an toàn thực phẩm như GMP (Good Manufacturing Practice – Thực hành sản xuất tốt), HACCP, ISO 22000. Nguyên liệu đầu vào luôn được kiểm tra gắt gao.
• Vấn đề pháp lý và đạo đức: Việc sử dụng các loài động vật hoang dã có thể vướng mắc các quy định về bảo tồn, khai thác, và vận chuyển. Ngoài ra, nhiều người tiêu dùng hiện đại cũng có những quan ngại về đạo đức liên quan đến việc sử dụng các bộ phận động vật trong sản phẩm chăm sóc sức khỏe.
• Phức tạp trong sản xuất quy mô công nghiệp: Ngay cả khi có bằng chứng về tác dụng, việc đưa thạch sùng hay thằn lằn vào quy trình sản xuất TPCN ở quy mô công nghiệp sẽ gặp vô vàn khó khăn về nguồn cung ổn định, quy trình chế biến phù hợp để giữ lại hoạt tính (nếu có) và loại bỏ tạp chất/nguy cơ gây hại, cũng như tạo ra dạng bào chế tiện lợi (viên nang, viên nén, cốm…).

So sánh nguyên liệu truyền thống như thạch sùng thằn lằn với nguyên liệu khoa học hiện đại trong gia công TPCN

Nguyên liệu nào được ưu tiên trong gia công TPCN?

Trái ngược với các phương pháp truyền thống sử dụng thạch sùng và thằn lằn, ngành gia công TPCN hiện đại tập trung vào các loại nguyên liệu đã được nghiên cứu và chứng minh hiệu quả, an toàn.

Những nguyên liệu này có thể là:

• Vitamin và khoáng chất: Các vi chất dinh dưỡng thiết yếu cho cơ thể (Vitamin C, D, E, các vitamin nhóm B, Canxi, Sắt, Kẽm, Selen…).
• Acid amin và Protein: Các đơn vị cấu tạo nên protein, cần thiết cho nhiều chức năng cơ thể (BCAA, Whey protein, Collagen…).
• Acid béo có lợi: Omega-3, Omega-6, Omega-9 từ dầu cá, dầu thực vật.
• Chiết xuất thảo dược chuẩn hóa: Các hợp chất có hoạt tính sinh học được chiết xuất từ thực vật, đảm bảo hàm lượng hoạt chất nhất định và loại bỏ tạp chất không mong muốn (ví dụ: Curcuminoids từ nghệ, Silymarin từ kế sữa, EGCG từ trà xanh…).
• Chất xơ: Hỗ trợ hệ tiêu hóa.
• Probiotic và Prebiotic: Hỗ trợ cân bằng hệ vi sinh đường ruột.
• Enzyme: Hỗ trợ tiêu hóa hoặc các quá trình sinh hóa khác.
• Các hợp chất tự nhiên khác: CoQ10, Alpha Lipoic Acid, Glucosamine, Chondroitin…

Việc lựa chọn nguyên liệu luôn dựa trên:

1. Bằng chứng khoa học: Có các nghiên cứu lâm sàng hoặc thực nghiệm chứng minh hiệu quả và cơ chế tác động.
2. Hồ sơ an toàn: Được chứng minh là an toàn khi sử dụng đúng liều lượng.
3. Khả năng truy xuất nguồn gốc: Nguồn gốc nguyên liệu rõ ràng, đảm bảo không chứa chất cấm hoặc gây hại.
4. Tính ổn định: Nguyên liệu có thể duy trì chất lượng trong suốt quá trình sản xuất và bảo quản.

Việc tìm kiếm những nguồn nguyên liệu chất lượng cao, đáng tin cậy đôi khi cũng cần sự kiên nhẫn và chuyên môn, giống như việc hiểu rõ quy luật vận hành của một thị trường phức tạp vậy.

Quy trình sản xuất TPCN an toàn là gì?

Khác biệt cốt lõi giữa việc sử dụng những bài thuốc dân gian không kiểm chứng (như dùng thạch sùng và thằn lằn) và TPCN hiện đại nằm ở quy trình sản xuất. Gia công TPCN chuyên nghiệp tuân thủ các quy định rất chặt chẽ:

1. Nghiên cứu và Phát triển (R&D): Dựa trên nghiên cứu khoa học, các chuyên gia (dược sĩ, nhà khoa học thực phẩm) sẽ xây dựng công thức, lựa chọn nguyên liệu, xác định liều lượng và dạng bào chế phù hợp.
2. Kiểm tra nguyên liệu đầu vào: Mỗi lô nguyên liệu nhập về nhà máy đều phải được kiểm tra nghiêm ngặt các chỉ tiêu lý hóa, vi sinh, kim loại nặng, dư lượng thuốc bảo vệ thực vật… để đảm bảo đạt chuẩn.
3. Sản xuất: Quá trình pha trộn, tạo viên, đóng gói… được thực hiện trong môi trường vô trùng, kiểm soát nhiệt độ, độ ẩm, và áp suất. Máy móc hiện đại đảm bảo độ chính xác và đồng đều của sản phẩm. Các nhà máy đạt chuẩn GMP thường có các khu vực riêng biệt để tránh nhiễm chéo.
4. Kiểm soát chất lượng trong quá trình: Các mẫu sản phẩm được lấy ngẫu nhiên tại các công đoạn khác nhau để kiểm tra, đảm bảo quy trình đang diễn ra đúng chuẩn.
5. Kiểm tra sản phẩm cuối cùng: Lô sản phẩm hoàn chỉnh phải trải qua các bài kiểm tra cuối cùng về hàm lượng hoạt chất, độ rã (đối với viên nén/viên nang), chỉ tiêu vi sinh, cảm quan, độ ổn định trước khi được xuất xưởng.
6. Lưu hồ sơ và truy xuất nguồn gốc: Toàn bộ quá trình từ nguyên liệu đến thành phẩm đều được ghi chép lại chi tiết, cho phép truy xuất ngược dòng khi cần.

Dược sĩ Phan Minh Khang, một chuyên gia dày dặn kinh nghiệm trong lĩnh vực sản xuất TPCN, chia sẻ: “Trong môi trường sản xuất hiện đại, mỗi gram nguyên liệu, mỗi công đoạn đều được kiểm soát chặt chẽ. Chúng tôi không thể dựa vào những kinh nghiệm truyền miệng thiếu cơ sở khoa học như việc sử dụng thạch sùng hay thằn lằn. Sự an toàn và hiệu quả của sản phẩm cuối cùng là trách nhiệm cao nhất, đòi hỏi quy trình dựa trên khoa học, công nghệ và các tiêu chuẩn quốc tế.”

Minh họa quy trình gia công TPCN chuyên nghiệp với các bước kiểm soát chất lượng

Làm sao biết TPCN có đáng tin cậy không?

Trước “ma trận” thông tin và sản phẩm trên thị trường, việc phân biệt đâu là TPCN đáng tin cậy, đâu là sản phẩm kém chất lượng hay dựa trên những niềm tin không có cơ sở (như tin vào tác dụng của thạch sùng và thằn lằn một cách mù quáng) là rất quan trọng. Dưới đây là một vài tiêu chí bạn có thể tham khảo:

• Nguồn gốc xuất xứ rõ ràng: Sản phẩm phải có thông tin minh bạch về nhà sản xuất (hoặc đơn vị gia công) và đơn vị chịu trách nhiệm phân phối.
• Giấy phép và chứng nhận: Sản phẩm phải được Cục An toàn thực phẩm (Bộ Y tế) cấp phép lưu hành. Nhà máy sản xuất nên có các chứng nhận tiêu chuẩn quốc tế như GMP-FDA, ISO 22000.
• Thông tin trên nhãn mác đầy đủ và chính xác: Ghi rõ thành phần, hàm lượng, công dụng được công bố, đối tượng sử dụng, cách dùng, hạn sử dụng, cảnh báo (nếu có). Công dụng được công bố phải nằm trong khuôn khổ cho phép của TPCN (hỗ trợ, bổ sung, không có tác dụng thay thế thuốc chữa bệnh).
• Có bằng chứng khoa học hỗ trợ công dụng: Các công ty uy tín thường cung cấp thông tin về các nghiên cứu khoa học hoặc tài liệu chứng minh cho hiệu quả của các thành phần chính.
• Đơn vị sản xuất uy tín: Tìm hiểu về kinh nghiệm và năng lực của đơn vị gia công. Một đơn vị gia công chuyên nghiệp sẽ có quy trình chuẩn, đội ngũ R&D mạnh, và hệ thống kiểm soát chất lượng nghiêm ngặt.
• Không quảng cáo “thổi phồng”: Cẩn trọng với những sản phẩm quảng cáo “chữa bách bệnh” hoặc có tác dụng “ngay lập tức”. TPCN là để hỗ trợ sức khỏe lâu dài.

Giống như việc tìm kiếm những thông tin hữu ích về các chủ đề khác, ví dụ như phân loại [độ tuổi thiếu nhi 1/6] hay tìm hiểu về lịch sử một địa điểm quen thuộc như [chợ bình điền], việc đánh giá và chọn lọc thông tin về TPCN đòi hỏi sự cẩn trọng và hiểu biết nhất định.

Kết luận: Chọn con đường khoa học cho sức khỏe

Hy vọng qua bài viết này, bạn đã có cái nhìn rõ ràng hơn về sự khác biệt giữa những niềm tin truyền thống (đôi khi gán ghép tác dụng cho thạch sùng và thằn lằn) và cách tiếp cận khoa học, bài bản của ngành Gia công thực phẩm bảo vệ sức khỏe hiện đại.

Ngành TPCN ngày nay không dựa vào những phương pháp chưa được kiểm chứng mà tập trung vào việc nghiên cứu, chọn lọc những nguyên liệu có bằng chứng khoa học, và sản xuất chúng trong môi trường được kiểm soát chặt chẽ bậc nhất. Đây là con đường duy nhất để tạo ra những sản phẩm thực sự an toàn và hiệu quả, góp phần nâng cao chất lượng cuộc sống cho người tiêu dùng.

Hình ảnh sản phẩm TPCN hiện đại được sử dụng bởi người dùng khỏe mạnh

Thay vì tìm kiếm những giải pháp dựa trên truyền miệng về thạch sùng và thằn lằn, hãy là người tiêu dùng thông thái, tìm hiểu kỹ lưỡng về thành phần, nguồn gốc, và nhà sản xuất khi lựa chọn TPCN. Sức khỏe của bạn xứng đáng được chăm sóc bằng những phương pháp khoa học và đáng tin cậy nhất.