Chào bạn,
Có bao giờ bạn nghe đến khái niệm “ngừng tuần hoàn” chưa? Nghe có vẻ chuyên môn y tế lắm đúng không? Nhưng thực ra, đó là một tình huống cực kỳ nguy hiểm có thể xảy ra bất cứ lúc nào, với bất kỳ ai, ngay cả người thân yêu của chúng ta. Và khi điều đó xảy ra, từng giây, từng phút đều quý hơn vàng. May mắn thay, Bộ Y tế Việt Nam đã có những hướng dẫn rất chi tiết về [Cấp Cứu Ngừng Tuần Hoàn Bộ Y Tế], giúp người dân bình thường cũng có thể hành động kịp thời, tăng cơ hội sống sót cho nạn nhân.
Tưởng tượng mà xem, một ngày nào đó, bạn bỗng thấy người nhà mình đột ngột ngã quỵ, bất tỉnh, lay gọi không đáp ứng. Tim bạn sẽ đập thình thịch vì lo sợ đúng không? Khoảnh khắc đó, kiến thức về cấp cứu ngừng tuần hoàn, dù chỉ là những bước cơ bản nhất, có thể tạo nên sự khác biệt giữa sự sống và cái chết. Chúng ta không cần phải là bác sĩ, nhưng có thể là mắt xích quan trọng trong chuỗi hành động cứu người. Bài viết này sẽ cùng bạn tìm hiểu sâu hơn về chủ đề này, để chúng ta vững vàng hơn khi đối mặt với tình huống khẩn cấp.
Ngừng tuần hoàn là gì và tại sao cần cấp cứu ngay lập tức?
Ngừng tuần hoàn, hay còn gọi là ngừng tim, là tình trạng tim đột ngột ngừng bơm máu hiệu quả đi khắp cơ thể.
Khi tim ngừng đập, máu không thể đưa oxy đến não và các cơ quan quan trọng khác. Chỉ sau vài phút không có máu nuôi, não bắt đầu tổn thương không hồi phục. Đây là lý do vì sao cấp cứu ngừng tuần hoàn cần được thực hiện ngay lập tức, tính bằng giây.
Nếu ví cơ thể như một cỗ máy tinh vi, thì tim chính là động cơ bơm nhiên liệu (máu và oxy). Khi động cơ này ngừng hoạt động, toàn bộ hệ thống sẽ suy sụp nhanh chóng. Thời gian vàng để cấp cứu chỉ kéo dài vài phút. Mỗi phút chậm trễ, tỷ lệ sống sót của nạn nhân giảm đi đáng kể.
Dấu hiệu nhận biết một người bị ngừng tuần hoàn như thế nào?
Nhận biết sớm là bước đầu tiên và cực kỳ quan trọng.
Một người bị ngừng tuần hoàn thường có các dấu hiệu điển hình là bất tỉnh, không phản ứng khi lay gọi, và ngừng thở hoặc chỉ thở ngáp cá.
Hãy thử lay mạnh vào vai nạn nhân và hỏi “Bạn có sao không?”. Nếu không có bất kỳ phản ứng nào, hãy kiểm tra xem họ còn thở không bằng cách nhìn lồng ngực có di động không hoặc áp tai vào mũi miệng họ để cảm nhận hơi thở (không quá 10 giây). Quan trọng nhất, trong môi trường cộng đồng, nếu nạn nhân bất tỉnh và không thở hoặc thở ngáp cá, hãy mặc định là ngừng tuần hoàn và tiến hành cấp cứu ngay lập tức. Việc tìm mạch có thể mất thời gian và khó khăn đối với người không chuyên.
Có những lúc, người bệnh có thể chỉ thở ngáp thoi thóp hoặc có vài cử động co giật bất thường trước khi ngừng hẳn. Những dấu hiệu này cũng cần được coi là cảnh báo đỏ. Đừng chần chừ, hãy hành động ngay.
Chuỗi hành động sống còn trong cấp cứu ngừng tuần hoàn Bộ Y tế là gì?
Bộ Y tế và các tổ chức y tế quốc tế đều nhấn mạnh tầm quan trọng của “Chuỗi hành động sống còn”.
Đây là một trình tự các bước cần thực hiện khẩn cấp và phối hợp nhịp nhàng để tối đa hóa cơ hội sống cho nạn nhân ngừng tuần hoàn.
Chuỗi hành động sống còn bao gồm 5 mắt xích chính: 1. Nhận biết và gọi trợ giúp khẩn cấp. 2. Bắt đầu Hồi sức tim phổi (CPR) chất lượng cao sớm. 3. Khử rung tim sớm (nếu cần). 4. Chăm sóc sau hồi sức hiệu quả. 5. Vận chuyển đến cơ sở y tế phù hợp. Mỗi mắt xích đều có vai trò riêng và không thể thiếu. Chỉ cần một mắt xích bị đứt gãy, toàn bộ quá trình cấp cứu có thể thất bại. Để hiểu rõ hơn về cách chuẩn bị cho những tình huống khẩn cấp như thế này, bạn có thể tìm hiểu thêm về cách duy trì sức khỏe tổng thể. Tương tự như [cách uống đông trùng hạ thảo] để bồi bổ cơ thể, việc trang bị kiến thức về cấp cứu cũng là một cách “bồi bổ” sự sẵn sàng của bản thân trước rủi ro sức khỏe bất ngờ.
Bước 1: Nhận biết và gọi trợ giúp khẩn cấp
Bước này là nền tảng.
Ngay khi nhận thấy nạn nhân có dấu hiệu ngừng tuần hoàn (bất tỉnh, không thở hoặc thở ngáp cá), việc đầu tiên cần làm là gọi điện thoại cho số cấp cứu 115 hoặc số điện thoại khẩn cấp tại địa phương.
Khi gọi cấp cứu, hãy giữ bình tĩnh, cung cấp rõ ràng địa chỉ chính xác, tình trạng nạn nhân, và số điện thoại của bạn. Nhân viên tổng đài sẽ hướng dẫn bạn những bước ban đầu và điều động đội cấp cứu chuyên nghiệp đến. Việc gọi cấp cứu sớm giúp rút ngắn thời gian tiếp cận của nhân viên y tế, vốn được trang bị đầy đủ hơn để xử lý tình huống. Đừng bao giờ trì hoãn cuộc gọi này, ngay cả khi bạn bắt đầu thực hiện CPR. Thậm chí, nếu có người thứ hai ở đó, hãy nhờ họ gọi cấp cứu trong khi bạn bắt đầu CPR.
Bước 2: Bắt đầu Hồi sức tim phổi (CPR) chất lượng cao
Hồi sức tim phổi (HSPT), hay CPR, là kỹ thuật dùng tay ép vào lồng ngực và thổi ngạt để giúp máu lưu thông và cung cấp oxy cho cơ thể khi tim ngừng đập.
CPR sớm và chất lượng cao có thể giúp duy trì chức năng não và các cơ quan sống còn cho đến khi tim có thể đập lại hoặc nhân viên y tế đến.
“Chất lượng cao” ở đây nghĩa là ép tim đúng kỹ thuật (đúng vị trí, đủ sâu, đủ nhanh, hạn chế ngắt quãng) và thổi ngạt hiệu quả. Việc này cần luyện tập, nhưng ngay cả khi bạn chưa từng học bài bản, nhân viên tổng đài 115 cũng có thể hướng dẫn bạn qua điện thoại. Đừng ngại thử. Bất kỳ hành động cấp cứu nào, dù chưa hoàn hảo, vẫn tốt hơn là không làm gì cả. Đối với những ai quan tâm đến việc duy trì sức khỏe từ thiên nhiên, việc tìm hiểu về các loại thảo mộc có lợi cũng là một kiến thức quý báu. Điều này có điểm tương đồng với [cây thược dược] khi được nghiên cứu về các công dụng tiềm năng trong y học cổ truyền.
Bước 3: Khử rung tim sớm
Một trong những nguyên nhân phổ biến nhất của ngừng tuần hoàn là rung thất – rối loạn nhịp tim khiến tim rung lên thay vì đập bình thường.
Khử rung tim bằng máy sốc điện tự động (AED – Automated External Defibrillator) có thể giúp đưa nhịp tim trở về bình thường nếu nguyên nhân là do rung thất hoặc nhịp nhanh thất vô mạch.
Máy AED ngày càng phổ biến ở những nơi công cộng như sân bay, nhà ga, trung tâm thương mại. Thiết bị này rất dễ sử dụng, có hướng dẫn bằng giọng nói từng bước. Việc sốc điện sớm, nếu được chỉ định, có thể ngay lập tức tái lập tuần hoàn. Thời gian từ lúc ngừng tim đến lúc sốc điện càng ngắn thì tỷ lệ sống sót càng cao.
Bước 4 & 5: Chăm sóc sau hồi sức và vận chuyển đến cơ sở y tế
Nếu nạn nhân có dấu hiệu hồi phục tuần hoàn tự nhiên (ROSC – Return of Spontaneous Circulation), tức là tim đập lại, có mạch, có thể thở lại hoặc cử động.
Lúc này, cần tiếp tục theo dõi nạn nhân chặt chẽ, đặt họ ở tư thế an toàn (nếu họ vẫn còn bất tỉnh nhưng thở được) và chờ nhân viên y tế chuyên nghiệp đến tiếp quản và vận chuyển nạn nhân đến bệnh viện để được chăm sóc chuyên sâu.
Giai đoạn sau hồi sức rất quan trọng để bảo vệ não và các cơ quan khác khỏi tổn thương thêm. Các bác sĩ sẽ thực hiện các biện pháp điều trị chuyên sâu để ổn định tình trạng của nạn nhân và tìm nguyên nhân gây ngừng tuần hoàn.
Kỹ thuật ép tim và thổi ngạt chuẩn Bộ Y tế thực hiện thế nào?
Thực hành đúng kỹ thuật là yếu tố quyết định hiệu quả của CPR.
Theo hướng dẫn của Bộ Y tế và các hiệp hội tim mạch uy tín, kỹ thuật ép tim và thổi ngạt cho người lớn có các tiêu chuẩn rõ ràng.
Đối với người lớn:
- Tư thế nạn nhân: Nằm ngửa trên một mặt phẳng cứng (sàn nhà).
- Vị trí ép tim: Đặt gốc bàn tay của một tay vào giữa ngực, trên xương ức, ngang với hai núm vú. Đặt gốc bàn tay còn lại chồng lên tay kia, các ngón tay đan vào nhau hoặc nhấc lên khỏi lồng ngực.
- Tư thế người cấp cứu: Quỳ bên cạnh nạn nhân, hai tay duỗi thẳng, vai thẳng góc với ngực nạn nhân. Dùng trọng lượng cơ thể để ép xuống.
- Kỹ thuật ép tim: Ép thẳng xuống, lồng ngực lún sâu khoảng 5-6 cm. Sau mỗi lần ép, cho phép lồng ngực nở hoàn toàn trở lại.
- Tần số ép tim: Khoảng 100-120 lần mỗi phút (tương đương nhịp điệu của bài hát “Stayin’ Alive”).
- Thổi ngạt: Sau 30 lần ép tim, thực hiện 2 lần thổi ngạt (chu kỳ 30:2). Mở đường thở bằng cách ngửa đầu nâng cằm, bịt mũi nạn nhân, hít một hơi sâu rồi áp miệng kín miệng nạn nhân và thổi chậm khoảng 1 giây, làm lồng ngực nạn nhân phồng lên. Thổi lần thứ hai tương tự.
- Hạn chế ngắt quãng: Cố gắng không ngắt quãng ép tim quá 10 giây giữa các chu kỳ hoặc khi thổi ngạt.
- Tiếp tục CPR: Thực hiện liên tục cho đến khi nạn nhân cử động, thở lại, hoặc nhân viên y tế đến tiếp quản.
Hướng dẫn kỹ thuật hồi sức tim phổi CPR người lớn theo chuẩn cấp cứu ngừng tuần hoàn Bộ Y tế với ép tim và thổi ngạt đúng cách
Đối với trẻ em và nhũ nhi, kỹ thuật có sự khác biệt nhỏ về vị trí ép tim, lực ép và có thể là tỉ lệ ép tim/thổi ngạt tùy theo hướng dẫn cụ thể.
Cần lưu ý gì khi cấp cứu ngừng tuần hoàn cho các trường hợp đặc biệt?
Không phải trường hợp ngừng tuần hoàn nào cũng giống nhau.
Đối với một số nhóm đối tượng hoặc tình huống nhất định, cần có những lưu ý đặc biệt khi thực hiện CPR.
Ví dụ, với thai phụ bị ngừng tuần hoàn, cần nâng hông phải của họ lên hoặc nghiêng người sang trái khi nằm ngửa để giảm áp lực của thai nhi lên động mạch chủ và tĩnh mạch chủ dưới, giúp máu lưu thông tốt hơn trong quá trình ép tim. Trường hợp nạn nhân bị chấn thương vùng cổ hoặc cột sống, khi mở đường thở cần hết sức cẩn thận, chỉ ngửa đầu nâng cằm nhẹ nhàng hoặc dùng kỹ thuật nâng hàm mà không ngửa đầu để tránh làm nặng thêm tổn thương. Nếu môi trường không an toàn (có nguy cơ cháy nổ, ngã từ trên cao, điện giật…), ưu tiên di chuyển nạn nhân đến nơi an toàn trước khi bắt đầu cấp cứu, nhưng nếu không thể di chuyển nhanh chóng, hãy cân nhắc mức độ rủi ro. Việc nhận biết và xử lý các tình huống đặc biệt này đòi hỏi kiến thức và sự linh hoạt. Trong y học, việc nghiên cứu chuyên sâu về các loại cây thuốc cũng gặp phải nhiều trường hợp đặc biệt tương tự. Để hiểu rõ hơn, bạn có thể tìm hiểu về những khía cạnh phức tạp trong việc xác định [có mấy loại đất chính] và ảnh hưởng của chúng đến sự phát triển của cây thuốc.
Vai trò của người chứng kiến trong cấp cứu ngừng tuần hoàn quan trọng ra sao?
Bạn có biết, tỷ lệ sống sót của nạn nhân ngừng tuần hoàn ngoài bệnh viện sẽ tăng lên đáng kể nếu có người chứng kiến thực hiện CPR ngay lập tức?
Vai trò của người chứng kiến, tức là những người có mặt tại hiện trường khi sự việc xảy ra, là cực kỳ quan trọng.
Trong nhiều trường hợp, người chứng kiến chính là người thân, bạn bè, đồng nghiệp hoặc người qua đường. Họ là những người đầu tiên có thể nhận biết tình huống và bắt đầu chuỗi hành động sống còn. Mỗi phút trì hoãn CPR bởi người chứng kiến sẽ làm giảm 7-10% cơ hội sống sót. Việc lan tỏa kiến thức về [cấp cứu ngừng tuần hoàn bộ y tế] đến cộng đồng, khuyến khích người dân tham gia các khóa đào tạo CPR cơ bản chính là cách hiệu quả nhất để tăng tỷ lệ sống sót cho các ca ngừng tuần hoàn ngoài bệnh viện. Đừng nghĩ rằng đây là công việc của chỉ riêng nhân viên y tế. Bất kỳ ai cũng có thể học và thực hiện được những kỹ thuật cơ bản này.
Vai trò quan trọng của người chứng kiến trong cấp cứu ngừng tuần hoàn bộ y tế cộng đồng và sự sống sót của nạn nhân
Thiết bị hỗ trợ cấp cứu ngừng tuần hoàn là gì?
Ngoài đôi tay của người cấp cứu, có những thiết bị hiện đại giúp quá trình cấp cứu hiệu quả hơn.
Thiết bị hỗ trợ phổ biến nhất và hiệu quả nhất trong cấp cứu ngừng tuần hoàn do nguyên nhân rung thất là Máy sốc điện tự động (AED).
AED là một thiết bị nhỏ gọn, di động, có khả năng phân tích nhịp tim và đưa ra khuyến cáo có cần sốc điện hay không. Nếu cần, máy sẽ hướng dẫn người dùng thực hiện cú sốc điện để tái lập nhịp tim bình thường. Bên cạnh AED, tại các cơ sở y tế, còn có các thiết bị phức tạp hơn như máy thở, thiết bị hỗ trợ lưu thông tuần hoàn cơ học,… Tuy nhiên, trong cộng đồng, AED là thiết bị hỗ trợ quan trọng nhất mà người dân có thể tiếp cận và sử dụng. Giống như việc phân biệt các loại cây thuốc để sử dụng đúng mục đích, việc hiểu rõ chức năng và cách sử dụng AED cũng giúp tối ưu hóa hiệu quả cấp cứu. Chẳng hạn, bạn có thể tìm hiểu về [tác dụng của cà gai leo] trong y học cổ truyền và so sánh mức độ cần thiết của nó với việc sử dụng AED trong tình huống cấp cứu.
Lời khuyên từ chuyên gia: Chuẩn bị và phòng ngừa
Phòng bệnh hơn chữa bệnh, và sự chuẩn bị luôn tốt hơn khi đối mặt với bất ngờ.
Tiến sĩ, Bác sĩ Nguyễn Văn An, một chuyên gia về Tim mạch tại Bệnh viện Lớn ở Hà Nội, chia sẻ: “Việc trang bị kiến thức về cấp cứu ngừng tuần hoàn không chỉ là trách nhiệm của nhân viên y tế mà là của toàn xã hội. Một khóa học CPR cơ bản kéo dài chỉ vài giờ có thể mang lại kỹ năng quý giá, giúp bạn tự tin hơn khi đối diện với tình huống nguy hiểm. Đừng chờ đợi đến khi sự việc xảy ra mới tìm hiểu. Hãy học ngay hôm nay để có thể cứu sống chính người thân của mình.”
Bên cạnh việc học cấp cứu, việc duy trì một lối sống lành mạnh để giảm thiểu nguy cơ mắc các bệnh tim mạch cũng vô cùng quan trọng. Ăn uống cân bằng, tập thể dục đều đặn, kiểm soát căng thẳng, không hút thuốc lá… là những biện pháp phòng ngừa hiệu quả. Việc hiểu rõ những gì có lợi và có hại cho sức khỏe giống như việc bạn cần biết [tác hại của cây cỏ mực] để tránh sử dụng sai mục đích.
Cấp cứu ngừng tuần hoàn Bộ Y tế: Những câu hỏi thường gặp
Bạn có thể còn nhiều băn khoăn về kỹ thuật cấp cứu này đúng không? Dưới đây là giải đáp cho một vài câu hỏi phổ biến.
Ép tim bao nhiêu cái thì thổi ngạt?
Đối với người lớn bị ngừng tuần hoàn không do nguyên nhân ngạt thở rõ ràng, theo hướng dẫn của Bộ Y tế, tỷ lệ chuẩn là 30 lần ép tim sau đó 2 lần thổi ngạt.
Chu kỳ 30 ép tim và 2 thổi ngạt được lặp đi lặp lại cho đến khi có dấu hiệu hồi phục hoặc có người chuyên nghiệp đến thay thế. Tỷ lệ này có thể khác với trẻ em hoặc trong các tình huống đặc biệt (ví dụ, ngừng tuần hoàn do ngạt nước, ngộ độc).
Ép tim sai kỹ thuật có nguy hiểm không?
Thực hiện ép tim sai kỹ thuật có thể không hiệu quả trong việc duy trì lưu thông máu và thậm chí có thể gây tổn thương cho nạn nhân.
Ép tim quá nhẹ hoặc quá chậm sẽ không đủ để bơm máu. Ép tim sai vị trí có thể làm gãy xương sườn, tổn thương phổi hoặc các cơ quan nội tạng khác. Tuy nhiên, điều quan trọng cần nhớ là bất kỳ nỗ lực cấp cứu nào cũng tốt hơn việc không làm gì cả. Nếu bạn không chắc chắn về kỹ thuật thổi ngạt hoặc không muốn thực hiện, hãy tập trung vào việc ép tim liên tục và chất lượng cao (“Hands-Only CPR”) cho đến khi có người trợ giúp.
Hình ảnh minh họa nguy hiểm khi ép tim sai kỹ thuật trong cấp cứu ngừng tuần hoàn bộ y tế và các tổn thương có thể xảy ra
Khi nào thì ngừng cấp cứu ngừng tuần hoàn?
Bạn nên tiếp tục thực hiện CPR cho đến khi một trong các tình huống sau xảy ra:
- Nạn nhân có dấu hiệu hồi phục tuần hoàn tự nhiên (cử động, thở hoặc mở mắt).
- Bạn quá mệt và không thể tiếp tục được nữa.
- Hiện trường trở nên nguy hiểm.
- Nhân viên y tế chuyên nghiệp đến và tiếp quản việc cấp cứu.
Việc ngừng CPR là một quyết định quan trọng và thường được thực hiện bởi nhân viên y tế dựa trên các tiêu chí y khoa.
Ai nên học cấp cứu ngừng tuần hoàn?
Thực tế, bất kỳ ai cũng nên học cấp cứu ngừng tuần hoàn.
Kiến thức và kỹ năng này không chỉ dành cho những người làm trong lĩnh vực y tế. Nó đặc biệt hữu ích cho các bậc cha mẹ, giáo viên, huấn luyện viên thể thao, người làm việc tại nơi công cộng hoặc những người có người thân trong gia đình có nguy cơ cao mắc bệnh tim mạch. Một khóa học CPR không tốn nhiều thời gian nhưng giá trị mang lại có thể là vô giá.
Kết lại, cấp cứu ngừng tuần hoàn là một kỹ năng sống còn mà mỗi chúng ta nên trang bị. Hiểu rõ chuỗi hành động sống còn, biết cách nhận biết dấu hiệu và thực hiện các bước cơ bản theo hướng dẫn của [cấp cứu ngừng tuần hoàn Bộ Y tế] có thể giúp bạn trở thành người hùng trong một khoảnh khắc sinh tử. Đừng ngại tìm hiểu và tham gia các khóa đào tạo CPR. Sự chủ động của bạn hôm nay có thể cứu sống một sinh mạng vào ngày mai.